“`html

Marx ve Dinin Toplumsal Rolü: Bir Yeniden Değerlendirme

Alman düşünür Karl Marx’ın “Din afyondur” ifadesinin gerçek kökünün “Religio halkın afyonudur” olduğunu belirten Abdurrahman Dilipak, Marx’ın burada gerçek bir dini hedef almadığını, daha çok “Religio” adı altında oluşturulan sahte inanç sistemlerine karşı bir tutum sergilediğini vurguladı. Marx’ın Prusya’daki feodal monarşi ve kilisenin sosyal kontrol mekanizmalarındaki eleştirilerinin özüne inen Dilipak, okuyuculara bu konudaki görüşlerini sundu.

Karl Marx’ın “Din afyondur” şeklinde ifade ettiği cümle aslında “Religio halkın afyonu’dur” (Die Religion … ist das Opium des Volkes) biçimindedir. Bu ifade, 1843 yılında kaleme aldığı “Hegel’in Hukuk Felsefesinin Eleştirisine Katkı” adlı makalesinde bulunur ve 1844 yılında Arnold Ruge ile beraber yayımlanan Deutsch-Französische Jahrbücher dergisinde yer alır.

Marx’ın Hedefi Hristiyanlık ve Musevilik Üzerine

Marx, bu ifadesiyle 19. yüzyıl Avrupa’sında dinin oynadığı toplumsal rolü incelemiştir. Eleştirilerinin odak noktası ise Hristiyanlık ve Musevilik olmuştur. Hristiyanlıkta, İncil ve İsa’nın rolü, MS 325 yılına tarihlenen İznik Konsülü ile belirlenmiştir. Aynı zamanda, Hristiyanlık tanımının ilk kez Hz. İsa’dan yaklaşık 50 yıl sonra, onlara karşı casusluk yapan Saul tarafından kullanıldığını da belirtmeliyiz. Musevilik ise, Babil sürgünleri sırasında yaşanan kopuşlarla birlikte oluşmuş bir inanç sistemidir.

Marx’ın Eleştirisinin Gerçek Doğası

Marx’ın hedefinde gerçek bir din yoktur; aslında “Religio” adlı sahte bir inanç biçimine karşı bir tavırdadır. Eleştirileri, özellikle Prusya’daki feodal monarşi ve kilisenin sosyal kontrolünü sorgulamakla başlamaktadır. Marx, kilisenin sunduğu dini anlayışın, ezilen kitlenin acılarını yatıştırmak adına işleyen bir “ağrı kesici” işlevi gördüğünü ancak mevcut sömürü düzenini sorgulamalarını engellediğini savunmuştur. Bu noktada, mevcut kilise öğretisinin hem bir teselli kaynağı hem de toplumsal değişimi engelleyen bir uyuşturucu gibi işlediğini ifade eder.

Marx’ın sözlerinde “Allah” ya da “din” terimleri geçmez. Tanrı, herhangi bir tapılan nesne yahut figür olarak tanımlanmış olup, onun belirttiği şeyin beşeri ve dinin zirvesinde yer alan bir kurgulanmış toplumsal yapı olduğu gözlemlenir.

Marx’ın İnanç Doğası Üzerine İddiaları

Dilipak, Marksist düşüncenin dine ya da bir Tanrı’ya inancı sorgulamak amacı taşımadığını, aksine kilisenin inanç biçimlerinin insan yapımı olduğunu belirttiğini ifade ediyor. Bu anlamda, Marx, kilisenin toplumsal konumunu eleştiriş şekliyle doğrudan bir din karşıtlığı ortaya koymaz.

Marx, “Die Grundlage der irreligiösen Kritik ist: Der Mensch macht die Religion, die Religion macht nicht den Menschen” (Ruhbanların ürettikleri inanç sistemine karşı eleştirinin temeli şudur: İnsanı insan yapan onun inancı değil, inanç sistemini üreten insanın kendisidir.) demektedir. Bu, inancın insana dair bir durum olduğunu ve insanın bağlı olduğu soyut bir gerçeklik olmadığını ifade eder. İnanç sistemlerine karşı verilen mücadelenin, aynı zamanda toplumsal koşullara karşı bir mücadele olduğu ortaya çıkmaktadır.

Marx ve Dini Eleştiri

Marx, bu inanç biçiminin hem bir teselli kaynağı hem de mevcut toplumsal koşulların bir yansıması olduğunu belirtiyor. 19. yüzyılda afyon metaforunun kullanılmasındaki temel neden, bu dönemde afyonun yaygın olarak bir ağrı kesici olarak kullanılmasıdır. Yani, kilisenin oluşturduğu inanç sistemi, insanları acıdan kurtarırken gerçek sorunları saklayan bir araç olarak görülmüştür. Marx, inançların ortadan kaldırılmasından ziyade bu koşulları değiştirmek gerektiğini vurgulamaktadır.

Bütün bunlar göz önünde bulundurulduğunda, Marx’ın eleştirilerinin diğer beşerî kökenli inanç sistemleri için de geçerli olduğunu söylemek mümkündür. İslam, bu tartışmanın dışında olsa da, Müslüman toplumların mevcut sosyokültürel sorunları tahlil etmesi gereken konudan biri olduğu görülmektedir.

Sonuç olarak, İslam dini tek ve İlahi bir inanç sistemidir. Tüm peygamberler, Hz. Adem’den başlayarak, bu dini tebliğ etmiştir. Dolayısıyla Müslümanlar kendilerini “İsevi” ya da “Musevi” olarak tanımlamayacak kadar bu inancın köklerini bilmektedir.

Muharref tüm inanç sistemleri için Marx’ın eleştirisi geçerlidir. Eğer “Şeytan insanları Allah’la bile aldatıyorsa”, bu da gösteriyor ki dinin gerçek yüzü topluma yansıtılmadığını ve birçok insanın bu aldatmacayı sorgulamak için mücadele etmesi gerektiğini ortaya koymaktadır.

Selam ve dua ile…

Not: “Die Religion ist nämlich das Selbstbewußtsein und das Selbstgefühl des Menschen, der sich selbst entweder noch nicht erworben oder schon wieder verloren hat. (…) Die Kritik der Religion ist also im Keim die Kritik des Jammertales, dessen Heiligenschein die Religion ist.”

“`